Dünyanı iqtisadi nəhəngi Çin İranla əmkdaşlığa başladı

Yanvar ayının 16-da sanksiyalardan azad olan İran regionda öz iqtisadi potensialını  yeniləmək üçün yaxşı fürsət əldə etmiş oldu. Dünyanın  bir çox sənaye nəhəngi  İran bazarında yerini tutmaq üçün bu ölkəyə müxtəlif nümayəndə heyətləri ilə səfər etməyə başladı. İqtisadi əlaqələrin bərpa olunması və yeni 80 milyon əhalisi olan bazarda özünün iştirakını təmin etmək tam məntiqli və iqtisadi baxımdan əsaslıdır. Düşünürəm ki, bütün bu ölkələr arasında ən böyük maraq Çin- İran münasibətlərinə cəlb edilməlidir. Çin rəhbəri Şi Cinpinqinin 14 ildən sonra  İrana səfər  etməsi sanksiyalardan azad olunan İranla yeni üfüqlərin açılmasından xəbər verdi. Belə də oldu. Danışıqlar zamanı 17 saziş və 25 illik strateji əməkdaşlığa dair razılığa gəlindi, sənədlər imzalandı. Qarşıdan gələn 10 il ərzində isə iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsinin 600 milyard dollara qədər çatdırılması nəzərdə tutulur. Bu rəqəm regionda iqtisadi qüdrətin hansı ölkələrdə olmasının göstəricisi kimi də qiymətləndilə bilər. 

İran bu əməkdaşlıqdan nə qazanacaq?

İran dünyanın 5-ci neft ölkəsi olmasına baxmayaraq, ixracatının 75%-i qeyri-neft sektorunun payına düşür. Sözüz ki, İran Çinə neft məhsullarının ixracını daha da artıracaq. Lakin bundan əlavə, dünyanın sənaye nəhəngi olan Çinə qeyr-neft sektoruna daxil olan xammal, süd və süd məhsulları, balıq və dəniz məhsulları, kənd təsərüfatı və bitkiçilik məhsullarını  ixrac etəyə imkan yaradacaq. Çindən isə sanksiyaların təsirindən köhnələn sənaye dəzgahları, yeni texnaloji avadanlıqlar, metallurgiya avadanlıqları və malları, inşaat materialları və texnologiyaları idxal edəcək.

Bundan əlavə, İran öz hərbi sənayesini ikitərəfli əməkdaşlıq nəticəsində daha da moderləşdirəcək. Dəniz donanmasında olan sualtı qayıqların istehsalı üçün hissə və materialların alınması üçün əla fürsət yaranıb. Regionda körfəz ölkələri arasında ən güclü donanmaya malik olan İran öz potensialını da hada artıracaq. Hərbi təyyarələrin istehsalı və “Saeqeh-2” və bu tipli lahiyələri inkişaf etdirəcək. Ballestik raket və uzaqmənzilli raketlərin modernləşdirlməsi işi daha da sürətlənəcək. Qeyd edim ki, bu sahədə işlər illərdir ki, davam etdirilir.

Çinlə İran əlaqələrinin inkişaf etməsi regionda ona qonşu olan ölkələrin inkişaf etməsinə də xidmət edəcək . Burada  İran Çindən aldığı yükü Azərbaycan üzərindən tranzit olaraq Avropaya ötürülməsi  istiqamətində Azərbaycana tranzit haqqı ödəməsi kimi real gəlir sahələrini göstərmək olar. İranın  iqtisadi inkişafı Azərbaycana sərmayələrin yatırılmasına səbəb ola bilər.  Bu əlaqələr və Azərbaycanın bu inkişafdan bəhrələnməsi üçün ən mühüm məsələ ölkədə monopliyanın ləğv edilməsi və gömürük işinin daha da şəffaflaşdırılmasından asılıdır. Belə ki, azad biznesin inkişafı üçün adı çəkilən elementlərə diqqət etmək prioritet məsələdir. Bütün bunların sistemli şəkildə şəffaf tənzimlənəcəyi təqdirdə biz Asiya və şərqin nəhənglərinin əməkdaşlığından maksimum bəhrələnə bilərik.

İran və Çin əmkdaşlığının Rusiyaya təsiri

Heç kəsə sirr deyil ki, Rusiya istənilən sahədə həm Çin, həm də ki, İranla strateji əməkdaşlıq edir.  Lakin Rusiya ilə İran arasında ola ticarət dövriyyəsi o qədər də böyük deyil. Bu vəziyyəti dəyişmək üçün Rusiya və İran tərəfi son illər mütəmadi görüşlər keçirir. Artıq İranın süd və kənd təsərüfatı malları Rusiya bazarında satışa çıxarılıb. Yaxın illərdə Rusiya ilə İran arasındakı ticarət dövriyəsinin ötən illərə nisbətən dəfələrlə artması planlaşdırılır. Rusiya şirkətlərinin İrandan Atom Eleketrik Stansiyalarının tikilməsi, Su Elektrik Stansiyalarının bərpa edilməsi və dəmir yolu xətlərinin elektrik sisteminin quraşdırılmasında iştirakını gücləndirəcək . Bundan əlavə, maşınqayırma və avtomobil sənayisində İran–Rusiya müştərək zavodlarının açılması nəzərdə tutulur.  Çinin bu sahələrdə texniki təchizat və ehtiyat hissələri ilə bu şirkətləri təmin etməsi  də lahiyələrə daxil edilə bilər. İran , Çin və Rusiyanın siyasi və iqtisadi əməkdaşlığı Yaxın Şərq və asiya regionunda stabilliyin təmin edilməsinə mühüm töhfə verəcək. Ərəb ölkələri isə istər-istəməz baş verən inkişaf qarşısında adı çəkilən ölkələr ilə əməkdaşığa getməyə məcbur qalacaqlar. Ancaq nefdən asılı olan bu ölkər inkişaf edən sənaye qarşısında müqavimət  göstərə bilməyəcəklər.  Çin ərazisindən BƏƏ və digər ərəb ölkələrinə gedən mal və yüklərin  əksəriyyətinin gələcəkdə İran ərazisindən keçəcəyi gözlənilən hadislərdəndir. İranın regionda inkişafı əhalinin maddi rifahının yaxşılaşmasına və bunun bütün yaxın şərq ölkələrinə təsiri olacağını düşünürəm. Stabil iqtisasiyyatı olan ölkənin terrorçuluğun qarşısını ala bilmə imkanları daha da artacaq.

Sonda Yaxın şərq regionunda sülhün, əmin-amanılığın və terrorçuluğun sona çatmasını diləyirəm.